'Stille Kracht' is niet de meest sexy titel voor een bijdetijdse tentoonstelling over rituele kunst in De Warande in Turnhout. Hebben kunstenaars vandaag nog iets met rituelen en kan kunst de kracht hebben van een cultusobject? Die vragen worden afgetast in een slim gestoffeerde expositie met werk van Beuys tot de jongste garde, prettig verwarrend gecombineerd met curieuze historische reliekhouders of een Kempense voodoopop. Straks wordt de oubollige woordcombinatie 'stille kracht' nog sexy.

Het cultuurcentrum De Warande pakte in februari uit met een festival over rituelen in het hedendaagse theater, religie en het dagelijkse leven. Vandaar deze tentoonstelling. Volgens het woordenboek Van Dale is de betekenis van 'ritueel': 'geheel van overgeleverde (religieuze) gebruiken, plechtigheden en ceremonieën in verband met belangrijke momenten in het (openbare) leven'. De internetencyclopedie 'Wikipedia' formuleert een gelijkaardige definitie en voegt eraan toe dat het bestaan van dergelijke praktijken universeel lijkt te zijn. Het is een gigantisch onderwerp, zelfs als het alleen over kunst gaat. Religie is al een paar decennia een 'hot item' in de kunstwereld. Zitten in het zog daarvan ook rituelen in de lift? Het is iets te gemakkelijk om de aandacht voor religieuze thema's te verklaren door het afkalvende succes van het christendom. Kunstenaars zijn nu eenmaal druk in de weer met de zin van het leven en pikken daarbij tevens religieuze symbolen op. Rituelen in de eigentijdse kunst vallen nog minder te verklaren door de leegloop van kerken. Eigenlijk heeft kunst van nature een ritueel karakter, al sinds haar geboorte.  Van   prehistorische   grotschilderingen wordt gedacht dat ze uitgevoerd zijn tijdens sjamanistische rituelen. Volgens de filosoof Walter Benjamin is "de unieke waarde van het authentieke kunstwerk gefundeerd in het ritueel, de bron van zijn oorspronkelijke en eerste gebruikswaarde". Zonder filosofisch te doen, buigt de tentoonstelling zich in wezen over de oerfunctie en de oerenergie van kunst.

MYSTERIETOCHT

'Stille Kracht' is intrigerend mysterieus en toch fris. In drie schemerige zalen met purperen muren en een grote ruimte met gedempt licht wordt vooral ingezoomd op duistere rituelen en het kunstwerk als fetisj of cultusobject. Annelies Nagels, curator van De Warande, trommelde kunstenaar Bart Van Dijck op als co-curator. Hij gaat zelf aan de haal met allerhande rituelen, van de Vlaams-nationalistische IJzerbedevaart tot de bedelfolklore van 'Hanske Knap', maar zijn werk doet niet mee. Samen hebben ze het elastische thema kernachtig afgebakend, omdat het rituele object centraal staat.
De tentoonstelling trapt niettemin af met een handeling: de korrelige video van de beroemde performance van Joseph Beuys, die als een sjamaan verbroedert met de coyote waarmee hij zich liet opsluiten in een galerie in New York.
Meer handelingen zijn te zien in de video van het 'Orgiën Mysteriën Theater' van Hermann Nitsch in 1998, een zoveelste opvoering van zijn bloederige en strak geregisseerd ritueel met opengespalkte dieren en gekruisigde acteurs. Volgens hem brengt dat een catharsis teweeg. Het schilderij aan de muur, een spoor van zo'n actie, is vooral kunsthistorisch interessant. 'De tuinman en de dood', het schuurtje van Leo Copers, blijft wel fris en scherp. Al hing de zeis stil. Normaal draait ze vervaarlijk rondjes boven de kleurencirkel van losse pigmenten. Lichtblauwe protestborden met zelfverzonnen leuzen en dwarse ex-voto's van Gery De Smet zijn restanten van een expositie en een handeling: een processie bij het Campo Santo in Gent. Zelf liep ik toen wat opgelaten mee, ondanks de maatschappijkritische inslag.

GRIJPARMEN

De bezoeker kan grijnzen bij 'The Beast of Jersey' van Danny Devos, zodra de box met de bewegende staven waaraan kippenpoten bungelen - de grijparmen van de seriemoordenaar in Jersey - terug is uit reparatie. Niet alle kunstenaars associëren zich zelf met rituelen. Andere deelnemers, onder wie Fia Cielen en Michèle Matyn, willen hun kunst wel opladen zoals een ritueel object.
De tentoonstelling slingert zich langs werken van de twintiger Ignace Cami, Mare Claes, Martha Colburn, Anton Cotteleer, Eva De Leener, Jimmie Durham, Jan Fabre, Christopher Kline, Femmy Otten, Jonathan Pylypchuk, Guy Rombouts en Isabel Tesfazghi. Een extra troef zijn al die merkwaardige historische cultusobjecten, die te maken hebben met geloof, bijgeloof, magie en hekserij. De eindhalte zit onder de rok van 'De Doublure' van Philip Huyghe, een lichtblauwe versie van de carnavalsreuzin Minneke Poes. De kop, de armen en de staart liggen op paletten en in de rok ontdekt de bezoeker een psychedelische video.
Er hadden veel meer kunstenaars bij gekund, onder wie Kendell Geers en Berlinde De Bruyckere, maar deze selectie stevent kordaat af op haar doel: uitzoeken of ook jonge kunstenaars nog altijd iets hebben met rituelen. Het antwoord is overduidelijk 'ja'.
'Stille Kracht' tot 20 april in De Warande, Warandestraat 42. Turnhout Open wo-zo van 11-17 u., vr tot 20 u. www.warande.be