Met de Chileense cultauteur Roberto Bolaño als gids haalt het Muhka een geut rauwe Zuid-Amerikaanse energie in huis. De transformatie van dienst roman 'Amberes' naar hedendaagse kunst schetst het beeld van een veelkantige, tegendraadse grootstad.

Een verzameling losse eindjes. Een modern labyrint, een veelkoppig monster en een plek van ongerijmdheden waar geen ontknoping voor te verzinnen valt: zo duikt de grootstad op als een centraal personage in de experimentele romans van Roberto Bolaño.

De Chileense schrijver en balling bracht het grootste deel van zijn leven in Barcelona door en maakte vooral postuum furore. Zijn onvoltooide magnum opus 2666 werd een cultsucces. In 1982 schreef hij ook de korte roman Amberes ('Antwerpen') die het Muhka nu als leidraad dient voor een pittige, verrassende tentoonstelling.

Antwerpen duikt in de hoekige, tegendraadse vertelling op als een projectie. De havenstad, die pas in hoofdstuk 49 even vermeld wordt, levert de exotische plaatsnaam voor een bizar ongeluk met een vrachtwagen vol varkens.

Niet het beeld van Antwerpen, of de allegorische verwijzing ernaar, diende Muhka-curator Nav Haq als voorzet voor de groepstentoonstelling Amberes. Hij transformeert Bolaño's thema's, de dreigende sfeer in zijn boeken en de springerige vertelperspectieven waarmee hij jongleert, naar de hedendaagse kunst. Het resultaat is een spannende mix: raadselachtig, speels, maar ook ontregelend en vervreemdend. En dat met als decor een ongrijpbare stad die vanuit wisselende gezichtspunten in beeld komt en die haar geheimen maar mondjesmaat prijsgeeft. Zoals in gitzwarte whodunits, Bolaño's favoriete genre.

Wurger van Linkeroever

Amberes voert Antwerpse boegbeelden op zoals Luc Tuymans, Rinus Van de Velde en Anne-Mie van Kerckhoven, maar niet altijd met de sleutelwerken die je verwacht. Zo zijn er van Tuymans donkere stills te zien uit drie films die hij begin de jaren 80 draaide. Ze zoeken de rafelranden van de stad op en de groezeligheid van de wegtrekkende haven. Van de Velde, die zich graag verliest in alter ego's en verzonnen situaties, stelde een gloednieuwe installatie op. Centraal staat een grote houtskooltekening rond een tekenaar- kluizenaar.

Bij Dany Devos vormen, net als bij Bolaño, geweld en misdaad een hoofdthema. In een verstilde installatie, met vergeelde krantenartikels aan de muren, brengt hij verslag uit van zijn correspondentie met de beruchte 'wurger van de Linkeroever' in de jaren 90.

Net als Bolaño zoekt deze tentoonstelling bij voorkeur de figuren in de marge op. Ze introduceert vergeten avant-gardekunstenaars zoals George Smits en Hugo Roelandt. Die laatste mobiliseerde in 1981 voor een 'bezetting van de Groendalstraat'. Het was een stille daad, een contraire actie die letterlijk tegen de stroom inging.

Utopie en dystopie gaan hand in hand bij Luc Deleu, de architect en kunstenaar die al in 1990 een overrompeling van cruiseschiptoerisme voorspelde en met veel zin voor ironie een terminal in het hartje van de stad suggereerde. Ook de actie van Nicolas Uriburu in 1974 was dubbel: hij vulde het Bonapartedok met groene vloeistof en haalde het klimaatactivisme naar de kunst.

Vagebond

Licht gratuit zijn de letterlijke verwijzingen naar Roberto Bolaño zelf. Een manuscript van Amberes etaleren, of een visitekaartjes met 'dichter en vagebond' ruikt in deze context naar fetisjisme. Maar de links met kunst zijn talrijker dan je zou vermoeden. De auteur was een fan van Sophie Podolski en haar cryptische, overstuurde schriftuur die recentelijk herontdekt werd. En - al is dat misschien vergezocht - ook de tekst van Ria Pacquées dubbelzinnig graffiti I didn't do it duikt in één van zijn boeken op.

Verrassend ook hoe Antwerpen vaak het toneel was van de alternatieve kunstscène. Allan Sekula filmde in Doel. Alain Robbe-Grillet, auteur en cineast, volgt in zijn misdaadthriller Trans Europe Express de cocaïneaanvoer van Parijs naar Antwerpen. En de conceptuele kunstenaar David Lamelas ging voor zijn solo bij Wide White Space Gallery in 1969 gewoon op straat filmen: het Antwerpse stadsleven komt onspectaculair in beeld als tranche de vie.

De uitsmijter komt van Mathieu Verhaeghe, die kunst maakt met varkensdarmen en ze vult met verf. Zijn vrolijk bungelende, kleurrijke installatie Sausage series is de meest letterlijke verwijzing naar Bolaño's Amberes en zijn Antwerpse anekdote over de vrachtwagen vol varkens.

'Amberes'. Muhka, Antwerpen. Tot 15/9.