Eva bijt door, ze bijt goed door. Vrij van schaamte en vastberaden laat ze het sap van de appel over haar smaakpapillen glijden. “De vrucht is heerlijk mijn beste Adam, wil je ook eens proeven?“

Het bijbelse verhaal van een verliefd koppel, zo zou je kunnen denken, thematiseert het empathische en barmhartige instinct van de vrouw. Zij is genereus, altijd bereid om genot en kennis te delen. Delen is een vrouwelijke eigenschap, van in den beginne. Sharing is caring.

Maar het verhaal wil enkel aantonen dat het door God gecreëerde fallusloze wezen bij machte is om de man zo te manipuleren dat hij alle controle over zijn rede en emotionele zelfbeheersing verliest.

In de kunstgeschiedenis worden zo’n voorstellingen van vrouwelijke overmeestering aangeduid met de Duitse term ‘Weibermacht’ (vrouwenmacht). Typische onderwerpen van ‘Weibermacht’ zijn o.a.  ‘Judith onthooft Holofernes’, ‘Salomé’, ‘Samson en Delilah’ en ‘Aristoteles en Phyllis’. Voor de aanvang van de Noordelijke Renaissance kwamen deze afbeeldingen slechts sporadisch aan bod en dienden ze eerder om de irrationele betovering van dé liefde in beeld te brengen. Middeleeuwse prenten waren humoristisch en zelfrelativerend bedoeld. Dit verandert in 1486 met de uitgave van het ‘Malleus Maleficarum’, het handboek voor heksenjacht dat eerst in Duitsland verschijnt en zich kort daarna over Europa verspreidt.

Een iconografie van Weibermacht ontwikkelt zich vanaf 1500 en later, tot een iconografie van ‘Weiberlist’. De bovenvermelde onderwerpen van Weibermacht winnen aan populariteit om te waarschuwen voor de valse intenties van vrouwen die ze aan de man brengen met hun lichamelijke schoonheid en seksuele verlokkingen. In de loop van de 16de eeuw voltrokken er zich in Noord Europa een aantal maatschappelijke hervormingen, zoals de Reformatie, de opkomst van het humanisme en een gecentraliseerd en gecoördineerd machtssysteem door één absolute soevereine autoriteit, die de positie van de vrouw in de maatschappij hertekenden. De Foucaultiaanse disciplinemaatschappij neemt de bovenhand en de subjectivering van het lichaam dringt zich op.

Met zijn werk ‘Ulrike Meinfuchs’ (2008) heeft beeldend kunstenaar Danny Devos (Vilvoorde, °1959) een beeld gecreëerd dat de ijver van Ulrike Marie Meinhof voor een desubjectivering van de vrouw verbeeldt. Meinhof’s strijd voor een gelijke behandeling van mannen en vrouwen en een gelijkschakeling van hun politieke macht is één van de vele waarden die Rote Armee Fraktion (RAF) opvoert.

In haar column ‘Alle reden vom Wetter’ (1969, geschreven als solidariteitsbetoog voor Bahman Nirumand, de Iraanse politieke vluchteling die Duitsland geen ballingschap wou verlenen) stelt Ulrike zich openlijk de vraag waarom protest van vrouwen en kinderen steeds als een emotionele reactie wordt afgewimpeld. Meinhof betreurt dat de onderdrukking van vrouwen geen erkenning krijgt als politiek thema en beklemtoont dat de ondergeschikte positie van de vrouw een wezenlijk onderdeel is van een kapitalistische samenlevingsvorm.

“Privatangelegenheiten sind immer politisch… Kinderziehung ist unheimlich politisch, die Beziehungen, die Menschen untereinander haben, sind unheimlich politisch, weil sie etwas darüber aussagen, ob Menschen unterdrückt sind oder frei sind – Ulrike Meinhof, Kerstmis 1969

Meinhofs’ inzicht in de politieke aard van de interrelationele omgang sluit naadloos aan bij de stelling die Michel Foucault negen jaar later in zijn ‘Histoire de la Sexualité: Volume I’ neerschrijft, met name dat lichaam en seksualiteit de plaatsen zijn waar sociale controle zich afspeelt. Wie het fenomeen ‘macht’ wil begrijpen, kan best oog hebben voor dit micropolitieke niveau. Of Foucault zijn inzicht verkreeg door de schrijfsels van Ulrike Meinhof valt moeilijk te bewijzen. Maar hij nam in 1977 wel actief deel aan protestacties tegen de uitwijzing van Klaus Croissant, advocaat van de Rote Armee Fraktion. De desubjectivering die Devos bewerkstelligt in zijn portret van ‘Ulrike Meinfuchs’ heeft de kunstenaar systematisch doorgetrokken naar de drie andere leden van de RAF. Devos ‘wordt’ in dezelfde reeks ‘Gudrun Fuchslein’, ‘Andrevos Baader’ en ‘Jan-Carl Voske’.

            De activistische theatermakers en Nobelprijswinnaar Dario Fo en Franca Rame schreven in 1978 ‘I, Ulrike, Shout…’, een monoloog over Ulrike Meinhof die de biomacht van het kapitalisme aankaart. Ook komt Ulrike in beeld als een militante die strijdt voor de gelijkheid van vrouwen en mannen en voor het radicaal afvoeren van rollenpatronen die de kapitalistische samenleving via  politieke controle in de hand werkt. ‘I, Ulrike, Shout…’ brengt een eerbetoon aan de weldoordachte inzichten die Ulrike Meinhof had in de sociale, politieke en economische organisatie van onze westerse cultuur. Zij countert die als individu – los van haar vrouw zijn – en hanteert de RAF als een middel voor een bredere bewustmaking bij het volk. De monoloog van Fo en Rame kende vele vertalingen en werd in een Turkse versie uit 2013 door Selda Erdem geregisseerd.

Deze Turkse versie van de monoloog, die u in de toonkast kan bekijken, plaatst de universele strijd van Ulrike in internationale context. De RAF had namelijk een invloed op het Turkse Revolutionair Volksbevrijdingsleger (DHKP-C). Deze marxistisch-lenistische organisatie streefde dezelfde anti-imperialistische en antikapitalistische idealen na. Ook hun gewelddadige en radicaliserende aanpak is vergelijkbaar, net als hun doorgedreven verzet in gevangenissen door zelfmoorden en hongerstakingen. Ayçe Idil Erkmen (°1970 – 1996) was het boegbeeld van de DHKP-C. Idil Erkmen was misschien wel de eerste militante ter wereld die omkwam aan in hongerstaking.

Weibermacht in De Groene Waterman toont een aantal werken die de feministische kwesties rond macht, cultuur en politiek onder de aandacht brengen. De presentatie is het begin van een dialoog. Vanaf 15 september 2015 bijt het collectief ‘Eva Bijt Door’ zich vast in dit emanciperende verhaal.

Werken in de presentatie:

Bissy Bunder, "Pfff, Beat It" performance at Hotel Pupiky Schrattenberg, Austria, 2009

Danny Devos, Ulrike Meinfuchs, 2008

Nina Nijsten, feministisch kookboek voor kleine acties, Doorbreek de stilte, Space invation en andere famzines

ECHO, Same Heartbeats, zines
Meister der Weibermacht, Macht des Weibes, ca. 1451-75, kopie

Selda Erdem, Ulrike Meinhof, 2013, Kisa Film

Portret van Ayse Idil Erkmen